Rys historyczny

Wieś powstała w czasach przynależności tych terenów do Rusi Halickiej. Przed 1323 r. została nadana przez księcia Lwa biskupstwu prawosławnemu w Przemyślu jako uposażenie. Akt z 1407 r. potwierdzający to nadanie jest dziś najstarszym zachowanym dokumentem wymieniającym wieś Grochowcze. W 1418 r. Iwan z Obychowa, starosta ruski, z polecenia królewskiego przeprowadził rozgraniczenie między należącymi do grodu przemyskiego Pikulicami a biskupimi Grochowcami, królewskimi Koniuszkami i prywatnymi Witoszyńcami. Kilka lat później Grochówce stały się własnością sędziego przemyskiego Piotra Bogdanowicza. Już od początku XV w. wieś znana jest jako gniazdo rodu Grochowskich herbu Junosza. Skoro nosił nazwisko wsi, której nie byli jeszcze właścicielami, to musieli wywodzić się z rodu zasadźcy tej wsi. W połowie tego stulecia istniał w Grochowcach folwark, młyn, staw rybny.

W 1 poł. XV w. Grochowscy mieli również Hermanowice, Koniuszki (wtedy Komuchy), Kormanice, Kupiatycze, Malhowice, Stanisławczyk (wtedy Biskupice) i Witoszyńce. W latach 20. tego stulecia majątek rozdzielono. Piotr Grochowski, objąwszy Hermanowice, dał początek rodowi Hermanowskich, do którego należały Biskupice i Malhowice. Franciszek Grochowski został dziedzicem Kormanic. Do jego dóbr należały również Kupiatycze, Witoszyńce i Koniuszki. Jeszcze w XV w. dobra kormanickie powiększyły się o Darowice i Młodowice. Najwcześniejsza wzmianka o tutejszej cerkwi pochodzi z 1507 r, ale jest niemal pewne, że cerkiew istniała tu dużo wcześniej.

W 2 pot. XVI w. jako współwłaściciela Grochowiec akta wymieniają Aleksego z Siecina (zm. 1580). Był on bratem Stanisława z Krasie, protoplasty rodu Krasickich. Po nim kolejni spadkobiercy z rodu Krasickich dziedziczyli jedną część wsi Grochówce. W czasie gdy dobrami krasiczyńskimi władał Marcin Krasicki — było to pomiędzy rokiem 1602 a 1631 — w jego ręce trafiły również jakieś części wsi należących do Grochowskich (Darowic, Kupiatycz i Witoszyńców). Jego bratanek spadkobierca, Marcin Konstanty Krasicki utracił je do 1672 r.

Pod koniec XVI w. właścicielem 3 Grochowiec był Wojciech Grochowski. Z małżeństwa z Zofią Monasterska miał czterech synów: Achacego, Felicjana, Rafała Stanisława. Wszyscy doszli do wysokich godności.

Achacy po studiach w Padwie został sekretarzem króla Zygmunta III i rozpoczął karierę duchownego. W 1624 r. został łacińskim biskupem przemyskim. W tym samym roku Zygmunt III wysłał go w poselstwie do papieża Grzegorza XV, u którego uzyskał subsydium w wysokości 20 000 zł po na wojnę z Turkami. Jako biskup przemyski energicznie zajął się gospodarczą odbudową diecezji po niedawnym najeździe tatarskim. W 1627 r. otrzymał bogatsze biskupstwo łuckie. Zasłynął jako przeciwnik innowierców i obrońca interesów jezuitów. Zmarł w 1633 r.

Stanisław studiował na Akademii Krakowskiej i w 1609 r., wraz z bratem Achacym, został sekretarzem królewskim. Po święceniach kapłańskich objął probostwo w Niedzicy. W ciągu kilku lat został kanonikiem gnieźnieńskim, przemyskim, krakowskim i warszawskim. Karierę zwieńczył objęciem w 1634 r. godności łacińskiego arcybiskupa lwowskiego. Podobnie jak brat był regalistą — popierał działania króla — m.in. budowę floty wojennej. Zmarł w 1645 r.

Felicjan karierę zaczął w 1616 r., gdy sejm mianował go lustratorem dóbr królewskich w woj. ruskim i wołyńskim. Pięć lat później został poborcą podatkowym a w 1626 r. posłem na sejm. Od 1631 r. pełnił funkcję podkomorzego przemyskiego a od 1633 r. kasztelana przemyskiego. Pełniąc tę godność kilkakrotnie był wybierany do komisji mającej na celu uregulowanie stosunków granicznych między Polską a Węgrami. W 1635 r. został mianowany lustratorem dóbr koronnych w woj. kijowskim, bracławskim i podolskim. Należał do opozycji, publicznie krytykując króla Władysława IV. W czasie bezkrólewia w 1648 r. energicznie organizował oddziały, które miały obronić Przemyśl przed powstańcami Chmielnickiego Z małżeństwa z Katarzyną Sienieńską miał czterech synów: Stanisława, Wojciecha, Achacego i Rafała. Zmarł w 1649 r.

Rafał po studiach w Krakowie i Padwie, zaprotegowany przez brata Stanisława, został dworzaninem królewskim do śmierci Zygmunta III. Od 1631 r. przez dwadzieścia lat pełnił funkcję podkoniuszego koronnego. Już w 1630 r., wraz z braćmi Felicjanem i Stanisławem, nabył dobra bachowskie, będąc równocześnie, wraz z nimi, współwłaścicielem Grochowiec. Wszedł też w posiadania dwóch innych zespołów dóbr. W 1647 r. został starostą wisznieńskim (z centrum w Sądowej Wiszni między Przemyślem i Lwowem). Sprawnie zarządzając dobrami własnymi i dzierżawionym doszedł do znacznej fortuny. Z czasem wykupił udziały braci w Grochowcach i stał się jedynym właścicielem rodowego gniazda. W 1651 r. doczekał się godności kasztelana lwowskiego. Z Konstancją ze Zborowskich miał synów: Stanisława, Jerzego, Aleksandra i córkę Annę. Zmarł w 1654 r.

Po śmierci Rafała Grochowskiego, gniazdo rodu odziedziczył jego syn Stanisław. 20 marca 1656 r. Stefan Czarniecki ogłosił w Grochowcach manifest wzywający chłopów do walki ze szwedzkim najeźdźcą. Dwa dni później uczynił to również w Grochowcach hetman Lubomirski. Przy szczupłości polskich wojsk bardzo ważne było wsparcie jakiego udzielali chłopi atakując mniejsze oddziałki i utrudniając lub wręcz uniemożliwiając Szwedom zdobywanie żywności

W XIX w. majątek W Grochowcach należał kolejno do Rosnowskich, Bołoz-Antoniewiczów i Konarskich, a w okresie międzywojennym do Romana Doliniańskiego.

Rezydencja właścicieli wsi znajdowała się na jej wschodnim skraju. Jeszcze na austriackiej mapie topograficznej z 1878 r. określana jest jako zamek. W okresie międzywojennym stały tam zabudowania dworskie wśród krajobrazowego parku Marcinowi Krasickiemu, właścicielowi dóbr krasiczyńskich i części wsi Grochówce, przypisuje się budowę murowanego dworu obronnego, z którego obecnie nic nie pozostało. Nie zachował się również wzniesiony później dwór. Jedynym budynkiem ocalałym z założenia dworskiego jest okazała stodoła o konstrukcji szkieletowej, której ściany wypełnia plecionka z chrustu.

W latach 70. XIX w. we wsi były dwie świątynie: drewniana grekokatolicka cerkiew parafialna pw. św. Szymona Słupnika i filialny kościół rzymskokatolicki pw. Nawiedzenia NMP. W 1887 r. osiadły tu siostry ze Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej. Ich placówka istnieje do dziś.

 Grochowce – mapa z 1852 rokuGrochowce - plan z 1852 roku

W1882 r. rozpoczęto budowę fortów stanowiących zewnętrzny pierścień umocnień Twierdzy Przemyśl. Na terenie należącym do wsi, na wzniesieniach leżących na północ i zachód od zabudowy, powstały dwa forty główne W-V „Grochówce” W-VI „Helicha” oraz fort pomocniczy W-Va „Biadoliny”. Po rozpoczęciu działań wojennych w 1914 r., w ramach przygotowań do obrony Twierdzy Przemyśl, Austriacy zburzyli całą zabudowę wsi wraz z cerkwią i kościołem. Tak postąpiono we wszystkich wsiach gdzie zabudowa znajdowała się na przedpolach fortów. Forty w Grochowcach znalazły się w ogniu zaciętych walk toczonych tutaj w dniach 5-7 października 1914 r. Próbujące je zdobyć wojska rosyjskie podeszły do fortu W-V na odległość 300 m. Szturm zakończył się jednak niepowodzeniem.

Po I wojnie św. zbudowano nową drewnianą cerkiew i nowy murowany kościół. Według spisu z 1921 r. wieś liczyła ponownie 158 domów i 888 mieszkańców (561 grek., 316 rzym., 11 mojż.). W okresie międzywojennym ziemię dostali tu polscy osadnicy, którzy wraz z rodzinami tworzyli osiemdziesięcio osobową społeczność. W 1939 r. mieszkało tu 1140 osób (660 Ukraińców, 470 Polaków, 10 Żydów)

Latem 1942 r. w lesie leżącym pomiędzy Kruhelem Wielkim a Grochowcami, Niemcy dokonali zagłady części Żydów z przemyskiego getta. Trzykrotnie, na przełomie lipca i sierpnia, doprowadzani tu Żydzi byli zabijani i chowani w kilku masowych grobach. Liczba ofiar nie jest znana bowiem dotychczas nie odnaleziono wszystkich grobów. Szacuje się ją na 2500 do 4000 osób. W 1958 r. odnaleziono jeden z grobów i dokonano ekshumacji szczątków 532 ofiar, które przeniesiono na cmentarz żydowski w Przemyślu. W 2002 r. odnaleziono kolejny grób i w miejscu kaźni ustawiono pomnik w postaci pękniętej macewy z czarnego marmuru.

Większość ludności narodowości ukraińskiej wysiedlono na wschód w 1946 r. W Grochowcach mieszkała pewna liczba Ukraińców wyznawców Kościoła Metody-stycznego. W lutym 1946 r. zwierzchnik tego Kościoła w Polsce próbował zapobiec ich wysiedleniu, ale bezskutecznie. W czasie akcji „Wisła” wysiedlono ostatnich 278 Ukraińców. Wykorzystując sytuację władze zlikwidowały też parafię łacińską, która została reaktywowana dopiero po interwencji najwyższych władz kościelnych Rozebrano natomiast drewnianą cerkiew, a w jej miejscu postawiono szkołę. Murowaną plebanię przebudowano na przedszkole i połączono murowanym łącznikiem z budynkiem szkolnym.

źródło: www.exploreprzemyskie.com